Intervistoi : Kaon Serjani
Intervistë me profesorin e Etikës në Universitetin Biola në Kaliforni, Dr. Scott Rae.
Serjani : A mendoni se formulimi i debatit të sotëm mbi abortin si pro-jetës dhe pro-zgjedhjes është mënyra e duhur për ta diskutuar atë?
Dr.Rae: Jo krejtësisht. Mendoj se mbështetësit e pro-jetës kanë të drejtë. Ata janë pro jetës. Kjo është e vërtetë. Etiketa pro-zgjedhjes mund të jetë ngatërruese. Unë jam pro zgjedhjes për shumë gjëra, varet se çfarë zgjedh. Unë jam pro të drejtës për të zgjedhur, si një fjali e paplotë, por kam të drejtë të zgjedh çfarë? Duhet ta plotësosh fjalinë që dikush të japë një mendim për të. Kështu që njerëzit që janë pro jetës shpesh paraqiten si kundër zgjedhjes kur në të vërtetë jemi pro për autonomi për shumë gjëra. Unë nuk jam pro që një grua të ketë zgjedhjen për t’i dhënë fund jetës së fëmijës së saj. Dhe kjo është një zgjedhje. Të thuash që je pro zgjedhjes varet se çfarë po zgjedh. Zgjedhja e saj varet nga ajo që zgjedh.
Serjani : Duket se një nga çështjet që debatohet herë pas here është çështja se kur bëhet fetusi qenie njerëzore. Siç e dini ofrohen shumë momente, momenti i viabilitetit (kur mund të jetojë edhe jashtë mitrës), ose fillimi i aktivitetit të trurit, ose kur fillon të lëvizë, ose kur ndodh implantimi. Ka edhe që thonë se i palindur bëhet qenie njerëzore vetëm në momentin e lindjes. Atëherë, sipas hulumtimeve tuaja, cili është momenti vendimtar?
Dr.Rae: Ka vetëm një vend ku mund të thuash se një qenie njerëzore është person pa qenë arbitrar, dhe ky vend është ngjizja. Sepse implantimi është thjesht ndryshim vendi, si edhe lindja. Viabiliteti nuk thotë asgjë për natyrën e fëmijës së palindur. Ai është një term i zakonshëm në teknologjinë mjekësore. Forcimi është i duhuri kur gruaja e ndjen foshnjën që lëviz, që kërkon lëvizje, por të gjithë e dimë se një grua është shtatzënë shumë kohë më përpara se të ndjejë lëvizjen e foshnjës. Prandaj, nuk ka vërtet vend tjetër përveç ngjizjes që mendoj se ka kuptim. Sepse në ngjizje ai fëmijë i palindur ka të gjitha kapacitetet që do të ketë ndonjëherë. Mënyra se si flasim për këtë çështje… nuk do të thosha që embrionet zhvillohen në fetuse apo embrionet bëhen fetuse. Mënyra më e mirë për ta thënë është që embrionet maturohen në fetuse që maturohen në të porsalindur që maturohen në fëmijë. Pra maturohen sipas asaj që tashmë janë që nga fillimi.
Serjani : Kjo është një pikë e mirë. Tani, në mos gaboj, ju e filluat si studiues i Biblës dhe pastaj kaluat në etikë dhe ende i përfshini studimet biblike aty. Dua t’ju pyes, a flet Bibla për abortin? A kanë komentuar autorët biblikë mbi këtë temë?
Dr.Rae: Në mënyrë indirekte po. Në asnjë vend në Bibël nuk thuhet “ti nuk do të abortosh” por mësimi biblik është i qartë që qysh nga fazat shumë të hershme të shtatzënisë ti ke një person të plotë, një fëmijë të palindur që mbart imazhin e Perëndisë. Psalmi 139 për shembull, është mendoj unë shembulli më i mirë për këtë, ku Davidi pohon që edhe kur ai si person ishte në mitrën e nënës së tij në një gjendje të paformuar, sepse ata nuk kishin ekografi atëherë, dhe kjo ishte e vetmja mënyrë si dinin të flisnin për këtë, në atë fazë shumë të hershme të shtatzënisë, përpara se fëmija i palindur të ngjante me një njeri, ai ishte përsëri një person me të cilin Perëndia kishte një marrëdhënie. Këtë e shohim edhe në kapitujt e parë të ungjillit të Lukës, në tregimin për fëmijërinë e Jezusit kur Maria zbulon se është shtatzënë menjëherë pasi mbetet shtatzënë, që është e pazakontë. Shumica e grave nuk e marrin vesh deri në javën e gjashtë apo dy muaj pas ngjizjes. Dhe kur ajo është pesë ditë apo një javë shtatzënë, ajo shkon të vizitojë kushërirën Elisabetën dhe ajo i përgjigjet se është shtatzënë dhe festimi që pason shpreh se ka ardhur Mesia. Kur Jezusi lindi pati një festim tjetër, por është shumë e qartë që në një javë shtatzëni personi që ajo mbartte ishte një person i plotë që mbartte imazhin e Perëndisë. Autorët biblikë nuk folën për nocionin e embrioneve jashtë mitrës, sepse nuk ekzistonte kjo mundësi, prandaj më duket jo realiste të presësh që Bibla të flasë për këto, por kur flet, është shumë e qartë dhe pa rezerva që qysh nga fazat më të hershme të shtatzënisë kemi të bëjmë me një person.
Serjani : Tani ju e dini që shtatzënia mund të ndodhë në rrethana shumë fatkeqe, pra, a e kundërshtoni abortin edhe kur shtatzënia rezulton nga përdhunimi? Nëse po, a mund ta shpjegoni pse?
Dr.Rae: Ja si do ta thosha. Nëse do të më pyesnin a është e drejtë apo e pranueshme moralisht t’i përgjigjesh një akti dhune me një tjetër, do të thosha jo. Nëse një grua është sulmuar seksualisht dhe kjo rezulton në shtatzëni, gjë që është shumë e rrallë me që ra fjala, një në njëqind mijë raste, unë do ta inkurajoja atë që ta mbante fëmijën nëntë muaj dhe ta jepte për birësim, dhe jo t’i jepte fund jetës së një fëmije të palindur kur ai nuk ka faj. Nëse ajo do të zgjidhte këtë, do ta kuptoja. Por do të thosha për qëllime morale, të thuash që kjo është moralisht e pranueshme është ekzagjerim, sepse mënyra si ngjizet dikush nuk ka të bëjë me atë që është ai. Nëse dikush është person apo jo nuk përcaktohet nga rrethanat kur ndodhi ngjizja e tij apo e saj.
Serjani : Kjo përfshin një vendim emocional dhe një akt moral jo të bazuar mbi foshnjën, por bazuar mbi diçka të mëparshme.
Dr.Rae: Dhe e kuptoj pse njerëzit e konsiderojnë këtë. Por nuk do të thosha që ai është faktor vendimtar.
Serjani : Debati i abortit përfshin edhe diskutime për teknologjitë e riprodhimit. Ju shkruani për këtë në librin tuaj. Pra, cilat janë disa parime të përgjithshme që një çift duhet të konsiderojë për të shmangur dilemën e abortit kur mendojnë për të përdorur teknologjitë riprodhuese?
Dr.Rae: Epo është e vërtetë që edhe embrionet janë njerëz, atëherë çdo teknologji riprodhuese ku embrionet asgjësohen, që është rasti me fertilizimin invitro, ose kur forma është asgjësimi selektiv (i embrioneve/fetuseve në mitër), kjo po bëhet më pak e zakonshme sot, sepse mendoj që mjekët kanë një qëndrim më të mirë. Ata nuk janë të detyruar t’i implantojnë këta embrione të shumtë. Prandaj nuk shohim shumë nga asgjësimi selektiv sot, që mendoj është një gjë e mirë. Por me IVF (fertilizimin invitro), kështu është akoma. Në Amerikë ka ndoshta gjysmë milioni embrione të ngrira. Nuk e di në Shqipëri. Por është shumë e qartë që ka…sepse për të maksimizuar suksesin e IVF krijon sa më shumë embrione që mundesh. Dhe nëse ngel shtatzënë herën e parë, të tjerët asgjësohen. Çifti duhet ta vendosë të mos i asgjësojë embrionet. Ata ose mund t’i implantojnë vetë, ose t’i japin për birësim, që në shumë pjesë të botës është e mundur. Nuk e di si është në Shqipëri. Por kjo e kufizon edhe numrin e embrioneve që implantohen në aq sa gruaja mund t’i mbartë pa rrezik, ose në numrin e fëmijëve që ata duan të rritin. Nëse gruaja është trupvogël dhe nuk mund të mbartë trinjakë, ajo nuk duhet të implantojë tre.
Serjani : T’i japësh embrionet për birësim në vend që t’i vrasësh. E di që ky nuk është vendim i lehtë. Por dhënia e embrionit për birësim në vetvete, a përfshin një dilemë etike?
Dr.Rae: Nuk është idealja. Nëse idealja është që dy prindër, genet e të cilëve prodhojnë fëmijën, të kenë vazhdimësi mes lindjes dhe prindërimit, unë nuk do ta quaja prishjen e asaj vazhdimësie jo etike. Sepse ka shumë raste kur familjet nuk janë në gjendje të sigurojnë kujdesin e duhur për fëmijën, për shumë arsye. Në këtë rast prindërit nuk janë të papërshtatshëm, por kanë vendosur që fëmijët e tyre do të jenë më mirë me një çift pa fëmijë, sesa me ta. Dhe nëse kjo është e vërtetë apo jo, është e vështirë të bësh një përgjithësim, por do të isha i shqetësuar të jepja për birësim një embrion në një familje jobesimtarësh, ose te një grua e pamartuar që do t’i rrisë fëmijët pa baba. Në këto situata kjo bëhet problematike.
Përktheu: Blerta Myrteza
